Masona ma Tata Ernesto NZAKUNDOMBA
Muntu muna nitu ani muna ye maza ye menga, mu kotanga yimbevo ya mpila mu mpila. Vena ye yimbevo ya fioti vena mpe ye yi mbevo ya nene ya mpasi. E yimbevo muna nitu a muntu muna kota ka mpasi ko, bosi katuka mputa yi zayakananga lumbu ye mpila yi yantikilanga, e yi mbevo ya nkaka mu mpasi yo lunza muna nitu ku songanga vo ki yantikidi.
Yimbevo yina ya mpila mu mpila, vena ye yimbevo ya va ntandu a nkanda, ya mu nsuni evo mu kati kwa nitu, ya mu vumu «ndia» ya mu mianzi ya mu ma fulu ya ku ntu ye ya mu meno ye mu meso.
Yoyo yimbevo ya wonsono, yakala evo yina ye nti, mianzi ye makaya mu manisa yo. Mi nti miomio mi bakwanga, tutwa ye sanganessa mi yikwangwa vo se nlongo. E nlongo yi makaya, ma bula ma nti yovo mianzi mia nti mi lenda sadisa mu kulula yovo katula kimbevo mu nitu a muntu evo mu nitu a bulu. Nti mia wonso mi wukilwangwa yi nlongo. Vena ye nlongo muna vanga mio mia twa muna sadisa, sumbwa mi fwete sumbwa kwa mbal’o vwidi mio. Ka mi bakidilwangwa ko, ovo bakidila mio ka mi lendi tuila ye sadisila mpila mosi ye mia muntu wa sumba mio ko. Va fulu kiaki a mbuta a tel’e ngana vo: kia fwa nzimbu kia tayika. Yi sia vo kia sumbwa mu nzimbu kia ngolo, sadisa ki fwete sadisa wau vo kia vawukayovo kia velela.
Mu tandu kia zi mbuta, o nsadisi ka zingidingi mu nti ye makaya ko. Wa kelenge ye salu yani mu nfinda ye nzanza, vo mbevo wizi sosi lusadisu, ka fwete kwenda kuna vata dia nganga mpasi vo ka wukwa. avo se o bakidi e nlongo lenda kwenda vutuki kuna vata diani. Ka kwa kelenge nzo za lundila mbevo ko, ngatu vo e nlongo mia kala mia kubama mia vingil’e mbevo zi kwiza sos’e lusadisu. O mbevo vava ka lwakanga, vo songele mpasi kena zau kwa nganga, bosi ka yindulanga mpil’a nlongo mi singa kwend’a vavwa muna nzanza ye mfinda. O mbevo ka fwete vingila ye vena va monek’e makaya ye mianzi mia nti mi vwilu e mfunu, mia vangwa kina mi mana bosi yani nganga ntete ka nwa nana ka gyela ko bosi ka vana mio kwa mbevo.
O nganga wa teka nwanga ntete mu katul’e wonga ye lukatikisu kwa mbevo ye ena ezidi yani. E dia zole mu songa vo miomio nlongo ka ndikila ko. Yi sia vo mia sadisila kansi ka mia vondela wantu ko mu song’e mbandu yani mosi ntete o nwini mio. Va fulu kiokio yi va telwang’e ngana vo : ta ntangu tuka vana nzo aku. Di vovele vo konso mena tumina yantikila muna ngeye beni, wa song’e mbandu.
Vena ye nlongo mia nkaka, on’o zeye mio lenda songa kwani e nkumbu anti yovo makaya fwete bonga ye mpila ma fwete vangilwa yi mene Iwele vanga eno mosi kondwa vana konso lekwa, o mbevo mpe vava ka baka mio, o yelokele yani ka futi konso kwa nzimbu ngatu vo nsusu. Ma wuku mena ma mpila mu mpila vena ye mena ma lombanga nlongo mia yingi ye mu ntangu ya nda beni mu kuma kia vonga ye bala kwa ki mbevo.
Nkayi yovo wazi vo ku luyantiku wuna wulenda sadiswa mu tezo kia ntangu a fioti avo se ki yantikidi vanga mputa za nene ye zeng’e nlembo di kalanga dia mpasi mu kwiza toma manisa. Ntangu a nda ki dianga bosi nlongo mia yingi mi fwete vangwa mu lenda manisa ntete tuku dia ki mbevo muna kati bosi se ki kwiza manisini va ntandu a nkanda muna mi nlembo ye zi mputa.
E yimbevo ya nkand’a nitu ya toma zayakana mu nsi eto yi yayi:
I. Makwanza;
2. Nsalandengi – Kintutu;
3. Mboba;
4. Wazi wa mbunduna;
5. Basa – basa ;
6. Tiya twa Nzambi;
7. Manguele ;
8. Ma bwo – bwo.
Mpasi za ntulu evo za mafulu yi zazi:
1. Nswengi;
2. Nkovola;
3. Kinsangala;
4. Kinkomanitu.
O mu vumu mu kalanga mpasi ezi:
I. Ndunzi;
2. Mfikila;
3. Nlutu a vumu;
4. Makulu;
5. Nsangika ;
6. Nkukulu «mpiki»;
7. Munkanda.
Kuna ntu ku kotanga mpasi ezi:
1. Lukika;
2. Tota ntu «bwanga ntu»;
3. Nzieta ;
4. Lauka «lau»;
5. Niangi;
6. Nzazi «ntu ziuka va kati».
Yimbevo yoyo ya wonsono ya sadisilwanga mu nlongo mia mu mfuta ye mu mfinda zeto, lusadisu ka lwa kelenge ntalu za nda ko. Mu lusadisu luvewanga ka mu lukanu lwa kinkita ko, kansi mu makani ye luzolo lwa kul’e moyo wun’e mpasi. Ngindu za nganga ka za kelenge mu tomesa zingu kia yani nganga ko. Ngindu za nganga za toma kala mu toma tombola vuvu kia zimbevo muna nlongo miani kwa nkangu wu zeye mpil’a lusadisu lwani muna zunga ye tombola tunda dia vata ye kanda diau.
Kieleka kia toma zitiswa ye sadilwa kwa zi nganga za mwuki kadi vo mene wa mpasi za mbevo bosi o nganga ka vova keti vo ozeye sadis’e kimbevo kiokio. Vo ka zeye kio sadisa ko, ka lendi vuna ngatu nkutu teza mu lutisa ntangu a mbevo mpamba ko. Nganga za toma zayana za kele. Ndioyo nganga se ka fwete yuvula keti vo a yele kala kuna kwa na ngandi «nganga wa nkaka ka zeye» ovo kinu enda ko ko yovo ka a nzeye ko, yani se ka fwete ku a songel’e vata ye nkumbu a nganga lenda sadis’e mbevo ndioyo mu nzaki o zeye nlongo mia kimbevo kiokio. O ndioyo e nganga ka lendi lomba konso kuta ngatu tondo ko kadi e nlongo ka venge mio yani ko. Ka vena nsasa ka 1enda bakila kuta ngatu konso kwa mpil’a matondo ko.
Nsadilu zozo zi tomene sobana mu ntangu yayi yina vo e ki nganga se ki nkita, salu kia zingila kansi ka kia sadisila wantu ko. Nganga ka zi salanga salu kia nkaka ko, nanga yi vingila ye sadisa ena mu mpasi za ma yela.
Nganga za tunga tumbu twa nene mu lekes’e mbevo, asadisi a mbevo afutanga nzimbu za yingi. Dia tutu mu ntangu eto mu mona nganga yi lenda vova vo e kiokio ki mbevo ki sadisanga kio ko, lwendi kwa nangandi, wau vo se ki nkita.
Ndonga yi sianga nlongo ye nkisi va fulu ki mosi, kansi e nlongo ka nkisi ko.
Muna Lusadisu lwa nzila: www.luvila.com
Deixe uma resposta