Masona ma Tata ERNESTO NZAKUNDOMBA
Mu kisi Kongo e longo yi makangilu evo ngwizani za makanda mole mazolananga ye kala ye ngwizani yi fwete kotesa mvila za wutana ye leloka. Mu siamisa zola ye ngwizani za wantu a makanda momo, ba sobananga ndumba ye matoko. E kanda dina ye ndumba di fwete lomba toko kwa kanda dia nkaka ba wizananga mu somp’e ndumba ba sasanga kuna belo. E ndumba ovo soselo e yakala mu mpil’e yayi ya vangamenanga mu an’a makento ba wutukilanga mu ma vata ma kinzenza mena ma zingilanga ma kanda ka ma toma zayakana lusansu lwa vumu evo kanda dia mwana nkento ko: ngudi wa wuta ndumba yoyo, yi kuma ka zitikilwamu ntangu ka wutuka ko.
Wonga wa kalanga mu sompa mwan’a nkento a nzenza kondelo toma zayakana lusansu mu kuma nze yi yayi: kondwa tona evo zaya mpila ba wutilanga evo yi mbevo ba toma yelanga. E dia zole lembi zaya keti vo evi, ndoki ngatu vo a nkwa lulendo yovo miolo. Dilandakana vo ma zowa yovo ka ba zeye ki vovela ko. Zi mbuta mu tandu kiawu mu sompa nkento a nzenza diambu dia mpasi dia kelenge kadi ba bundang’e vuvu mu kadilu ye lusansu lwa se ye ngudi ye mbuta zina za vita sompwa mu vumu kiokio. Dia mpasi mu vutukila sompela mu vumu ki toma fwilwangwe bana ngatu nkutu vo ki fwilwangw’e ngudi kondwa nuna. Sola nkento diambu dia nene, dia mpasi ka dilendi siswa kwa baleke ko, yi kuma zi mbuta za tang’e ngan’a sia vo; nsumbi a ngazi wa luka, vo yi nsompi a longo zowa.
Di vovele vo, O muntu vo weIe kuna zandu mu sumb’e ngazi, ka fwete zo kewona, ka tala, keti vo nkandi zina, ka mona keti vo mazi zina, za wolavo za mbote, kansi muna somp’e nkento ku lendi teka ku nteza ko bosi ku nsompa. Sompa ntete, vo se kotele kala muna nzo bosi lumona ye zaya mena kena mawu: ma mbote yovo ma mbi, se tonda kaka wawu vo lwa nsompa ntama. Mu tin’e mpasi ye ntokanu za mpil’e yoyo, a mbuta a simb’e zitu kia sol’e nkento a mwana ye luzitu muna bazingilanga.
Dia toma bala dia kele mu wa nsamu mia luvambanu lwa nkento ye yakala muna ma vata ma esi Kongo wawu vo tuka kwa toko ye ndumba ba kalanga ye wonga wa fusula ma se ye ngudi e nsoni muna vata. Ba zonzanga, ba fundananga muna belo yawu kansi tutu mu kwiza vond’e longo ye vambana va kati kwa nkento ye yakala. Zingu kia nkento ye yakala kia talwanga kwa se ye ngudi, kwa bazingi kuna belo, muna vata kwa nkangu wa wonsono bazingang’e ntwadi.
Mu lumbu kia sompwangw’e longo, muna vata ye zunga, kiese kadi nkinzi a nene mu kotesa nsengo a mpa ku belo, ndumb’a mpa se kota kuna lumbu, mbangu a luku yi komamene mu vata. Nsusu, malavu, nkombo ye ngulu zi fwete fwa mu vang’e nkembo wowo mu yangidika se ye ngudi ba kolese ndumba yoyo ye vata diawu ku mosi. Ndumba ye toko ba vewangwa malongi va meso ma wantu a wonsono bazinganga yawu mpasi vo ba kizitisa ye zitisa ma ko ye nzadi, mbuta ye ba leke kuna belo, muna vata ye vena zunga nkutu.
Dia vovelwangwa vo konso se evo ngudi wa wuta ndumba yo vo toko, vo ka sompa ndiona ku nsompa se mwana muna nzo ka kwend’e longo. Di songele vo ona wa wut’e mwan’a yakala kina ka sompa e nkento fwete siwa vena fulu kia mwan’a nkento kwa ngudi ye se dia yakala di sompel’e nkento. Mpila mosi vo ndumba wele kuna ka sompelo, e se ye ngudi andi ba fwete siang’e yakala vena fulu kia mwan’awu a yakala muna mpila yoyo luzitu lwa mfunu lwa kalanga kuna longo lwa mpila yoyo.
E se ye ngudi a nkento a fu nsoni kwa yakala ye mpangi zandi nze yi ngudi ye se dia yakala mpe a fu nsoni vena ndumba ndioyo wa somp’e mwan’awu a yakala wawu vo se an’a kola a zeye ki kento ye ki yakala.
Konso mpil’a ntokani yi vayikidi mu nzo va kati kwa nkento ye yakala za talwangwa kwa se ye nkazi za makanda kuna lumbu lwawu kondwa zayisavata diawu kulu. Mu lund’e tongo, mbumba za ngolo za kalanga muna ma vata, kuna belo ye konso lumbu lwa tungwa. Ka mambu ma wonso ma vovelongo va ndonga ko. Va kalanga ye ntangu, ndumba kotele ku longo, e yakala nima ya fwa «ka wutanga ko» kuna belo ba solanga muntu fwete wutanga yani ku ki nsweki kansi ka vena muntu vo vela moko, kana nkutu yani nkento ka lendi vakula nkalu ko, wawu vo mu nzimbu zawu kena an’awu ka wuta esi menga ma mosi.
Muna nzila ya www.luvila.com
Deixe uma resposta